Ketonen, wonderdrank of hype?

• Team Jumbo-Visma
• Team DSM

Ketonen. Een wonderdrankje waar, volgens onderzoeken, duursporters er 15% mee vooruitgaan. In de wielersport, waar het draait om ‘marginal gains’, kleine voordeeltjes waardoor je iets beter bent dan je tegenstander, is 15% een ongekend grote vooruitgang. In 2015 werd het al genoemd als het geheime wapen van, toen nog, Team Sky. De Britten zouden de Tour domineren omdat ze aan de ketonen zaten. Overigens ontkende de ploeg toen het gebruik. Froome had er naar eigen zeggen nog nooit van gehoord. Maar feit is dat dokter Michele Ferrari, helaas geen onbekende in de wielerwereld, het middel al in 2013 een wondermiddel noemde. Drie flesjes ketonen van het merk HVMN kosten overigens 99 Amerikaanse dollar. Een flesje zou goed zijn voor vijf uren, dus je kunt wel nagaan dat een Tour de France rijden met acht renners een dure grap is. 

Het heeft lang geduurd voordat men in staat was om ketonen zelf te produceren. De oorsprong van deze mogelijkheid ligt bij het Amerikaanse leger. De Amerikanen waren begin deze eeuw op zoek naar een middel dat er voor zou zorgen dat soldaten een beter uithoudingsvermogen kregen, zowel lichamelijk als mentaal. Twee Amerikaanse wetenschappers kregen lucht van deze studie en kregen een budget van 10 miljoen dollar. Het duurde nog twaalf jaar voordat het product klaar was om gebruikt te worden in sportvoeding. Op dat moment kocht HVMN Ketone de rechten om het product, wat DeltaG heet, exclusief te gebruiken.

Tom Dumoulin legt uit

Ketonen zijn in eerste instantie een lichaamseigen stof, oftewel een stof die je eigen lichaam aanmaakt. Ketonen worden aangemaakt om te dienen als een brandstof, net als bijvoorbeeld koolhydraten en vetten. De brandstoffen waar ons lichaam op draait worden verdeeld in verschillende groepen. Iemand die dat goed uit kan is Tom Dumoulin. De Limburger is alle indianenverhalen wel een beetje zat en wilde ons daarom wel een klein college ketonen geven, nadat we hem er afgelopen december op de ploegenpresentatie van Jumbo-Visma naar vroegen. “Je hebt eigenlijk drie hoofdbrandstoffen”, begint Dumoulin zijn college. “Koolhydraten, eiwitten en vetten."

"En alcohol hoort daar ook bij als vierde brandstof", vervolgt hij lachend. "Dus dan is eigenlijk de vijfde brandstof ketonen. Die maakt jouw lichaam zelf aan als je dagen niks eet of als je erg uitgehongerd bent. Op dat moment gaat je lichaam ketonen gebruiken. In tegenstelling tot bij de andere vier is het jarenlang niet gelukt om deze brandstof te creëren. Nu is dat sinds een tijdje gelukt en het is nu ook op de markt verkrijgbaar. Het is volledige legaal en een brandstof, net zoals koolhydraten. Bij Sunweb waren ze er fel op tegen. Je kunt er dus op twee manieren naar kijken, maar ik zie het gewoon als een brandstof.” Overigens waren de ketonen voor Dumoulin geen reden om van Sunweb over te stappen naar Jumbo-Visma.

We gaan er nog iets dieper op in. Het menselijk lichaam slaat koolhydraten op als glycogeen in de lever en in de spieren. Het lichaam kan maximaal zo’n 500 gram glycogeen opslaan, dat staat gelijk aan ongeveer 2000 kcal. Gelukkig kun je deze voorraad onderweg aanvullen (wanneer het niet opgeslagen is, wordt het glucose genoemd). Wanneer je het niet aanvult, is de kans groot dat je tegen een hongerklop aanloopt. Niet alleen ons lichaam, maar ook onze hersenen hebben glucose nodig om te functioneren. Wanneer er geen glucose voorhanden is, maakt het lichaam ketolichamen (ketonen) aan. De hersenen kunnen deze moleculen (in tegenstelling tot vetten) ook gebruiken als energiebron. Aangezien we onze energievoorraad niet ongelimiteerd aan kunnen vullen (het lichaam neemt maximaal zo’n 90 gram per uur op) zouden ketonen een extra energiebron kunnen zijn voor duursporters. 

Je kunt je eigen lichaam dus trainen om zelf ketonen aan te maken. De zogenoemde keto-dieten winnen de laatste jaren aan populariteit. Tijdens zo’n dieet worden er extreem weinig koolhydraten gegeten, namelijk minder dan 30 gram per dag. Ter indicatie, een gemiddeld persoon eet zo’n 250 gram koolhydraten per dag. Voor topsporters heeft een dieet als dit een groot nadeel. Koolhydraten blijven de favoriete brandstof van het lichaam en wanneer je weinig koolhydraten eet, verliest het lichaam de capaciteit om koolhydraten te verbranden. Dit is waarom de ketonendrankjes uitkomst bieden. Het lichaam blijft koolhydraten verbranden en de ketonen voegen extra energie toe.

En? Werkt het?

Goed, nu we weten wat het is, is de volgende vraag: werkt het ook? Daar zijn de nodige studies over gedaan, onder andere door de KU Leuven. Ze lieten twee groepen proefpersonen een gesimuleerde Tour de France afleggen. De ene groep kreeg ketonen toegediend, de andere kreeg een placebo. Uit het onderzoek bleek dat de groep met ketonen beter presteerde in de laatste week van de gesimuleerde Tour, omdat ze tussen de etappes door sneller herstelden. De studie werd uitgevoerd door inspanningsfysioloog Peter Hespel, die daar vorig jaar tegen de VRT het volgende over zei: “Na 3 weken zaten ze allemaal op hun knieën, vergelijkbaar met de symptomen van vermoeidheid waarin grote ronderenners zich na 3 weken bevinden. Met dat verschil dat de proefpersonen die ketonen gebruikt hadden veel minder van die symptomen vertoonden en ook veel beter konden blijven eten. Zij konden beter presteren en veel sneller recupereren.”

De groep van sporters die ketonen gebruikten, kon aan het eind van de test 15% meer trainingsvolume verdragen. Het experiment werd afgesloten met een tijdrit van 30 minuten, waarbij de ‘ketonengroep’ het 5% beter deed. Nu kun je op basis van een test met 18 personen natuurlijk weinig zeggen, maar volgens de onderzoekers zijn de effecten zo groot dat het, in combinatie met wat topsporters ervaren, wel geëxtrapoleerd kan worden naar een grote groep. Overigens is er wel nuance nodig. Bij topsporters zullen de effecten en marges minder groot zijn.

Hespel noemt de effecten die op korte termijn bereikt worden ongezien, ook op het gebied van herstel. Hij vertelt het verhaal dat Kieran Clarke, biochemicus en uitvindster van ketonen, vertelde over een renner die twaalf keer de Tour heeft gereden, waarvan één keer met ketonen. In die ene Tour was zijn hartslag op de laatste dag nauwelijks gedaald ten opzichte van de eerste dag. “Dat is exact wat we zien in ons wetenschappelijk onderzoek”, aldus de wetenschapper. Omdat de sporters die ketonen gebruiken beter herstellen, kunnen ze harder trainen en takelen ze minder snel af. Dat laatste is natuurlijk erg belangrijk in een drieweekse ronde als de Tour de France. Daarnaast kwam uit het onderzoek naar voren dat ketonen een positief effect hebben op eetlust en nachtrust, beiden essentieel voor het herstel.

Langetermijneffecten?

Zijn er dan ook nadelen? Ja, die zijn er. Ten eerste de hoge prijs. Daarnaast schijnt het goedje echt ontzettend smerig te zijn. Bij Team Sunweb worden om andere redenen geen ketenen gebruikt, vertelt teamarts Anko Boelens. 

“Daar zijn twee redenen voor”, aldus Boelens. “Ten eerste vinden we eigenlijk nog steeds niet dat de werkzaamheid onomstotelijk vaststaat. Er zijn onderzoeken die een groot effect laten zien, maar er zijn bijna evenzoveel onderzoeken die geen of zelfs een negatief effect laten zien. Op het moment dat we zoiets gaan gebruiken, willen we gewoon zeker weten dat het werkt. En misschien nog wel belangrijker; we zijn er niet van overtuigd dat je het zomaar veilig kunt gebruiken.”

“We hebben geen concrete aanwijzingen dat dat niet zo is”, vervolgt Boelens. “Alleen we vinden ook absoluut niet dat er al voldoende over bekend is om met zekerheid te stellen dat er geen negatieve effecten zijn. De nadelen op korte termijn kunnen maag- en darmklachten zijn, maar we weten niet zo goed wat je er op lange termijn van kunt verwachten. Daar is eigenlijk weinig onderzoek naar gedaan.”

Boelens vertelt dat je, wanneer je natuurlijke processen in het lichaam gaat beïnvloeden, je voor blijvende veranderingen kunt zorgen. “We zijn op ons op dit moment hard aan het maken om schildklierhormonen verboden te maken”, legt hij uit. “Dat is een heel mooi voorbeeld van een natuurlijk supplement, want je lichaam maakt zelf ook schildklierhormonen aan. Maar wanneer je daar onzorgvuldig mee omgaat kun je iemand de rest van zijn leven daar wel afhankelijk van maken. Nogmaals, we hebben niet meteen keiharde aanwijzingen of bewijzen dat het onveilig is, maar we vinden dat er onvoldoende over bekend is. Voor ons moet vaststaan dat iets werkt en we doen sowieso geen dingen waarvan we niet zeker zijn dat je er geen kwaad mee doet.”

Toch wijst men bij Sunweb niet met beschuldigende vinger of op een veroordelende manier naar ploegen die het wel gebruiken, sluit Boelens af. “Nee, we vinden wel dat er vanuit de UCI en alle betrokken instanties kritisch naar gekeken moet worden, maar we gaan absoluut niet mensen die het wel gebruiken veroordelen. Het is gewoon een product dat niet op de dopinglijst staat. Het staat iedereen vrij om te besluiten het te gebruiken, maar wij gebruiken het niet.”