Johan van der Velde: 'L'uomo di Gavia is ook maar gewoon een boerenlul'

Ter voorbereiding op dit gesprek heb ik de documentaire teruggekeken, die Wilfried de Jong in 2003 maakte met Johan van der Velde en Erik Breukink in de hoofdrol. Een reconstructie noemde De Jong het zelf, bij gebrek aan origineel beeldmateriaal. Terug op de flanken van de Gavia lieten de twee gewezen wielerhelden die ene heroïsche wielerdag uit 1988 (5 juni) herleven.

We zien Van der Velde opnieuw de aanval kiezen, Breukink onder anderen achter zich latend, zijn jasje uittrekken en weggooien aan de voet van de berg, maar dan begint het te regenen en die regen gaat langzaam over in sneeuw, hoe hoger Van der Velde komt, hoe kouder het wordt. Klappertandend bereikt hij als eerste de top, maar in de afdaling gaat het mis: Van der Velde, nog altijd in z’n korte mouwtjes, raakt bevangen door de kou en parkeert zijn fiets aan de zijkant van de weg om een regenjasje aan te trekken. Dat lukt niet echt. Andy Hampsten zoeft voorbij, gevolgd door Erik Breukink. De overwinning is verkeken.

Van der Velde daalt nog een paar kilometer verder, maar komt dan tot de conclusie: als ik zo doorga, haal ik de finish niet. Remmen wordt steeds moeilijker met z’n bevroren vingers. Ten einde raad stapt hij in een busje, om hem heen zit nog een handvol tot op het bot verkleumde renners. De meesten huilen. Pijn van de kou, pijn van verdriet.

Een paar kilometer voor de finish wordt Van der Velde, in z’n paarse trui van leider in het puntenklassement, weer afgezet. Hij wil eigenlijk niet verder, maar stapt toch op, om uiteindelijk op ruim drie kwartier van etappewinnaar Erik Breukink te finishen. L‘Uomo di Gavia is geboren. De Man van de Gavia. Niet winnaar Breukink, maar de schaars geklede, tegen de elementen strijdende Van der Velde komt nooit meer van die bijnaam af, ook dertig jaar na dato niet. "Anders dan in Nederland, ben je in Italië een held voor altijd,” zegt hij. De uitzending van Sportpaleis De Jong werd bekroond met het Gouden Beeld.

"Ik heb Wilfried de Jong leren kennen als een goede programmamaker," zegt Van der Velde, terugkijkend op het avontuur. "Het plan om vijftien jaar later terug te gaan naar de Gavia, samen met Erik, sprak mij aan. En wat denk je, de omstandigheden waren vrijwel identiek. Regen, ijzel en sneeuw. De weg was op sommige stukken echt onbegaanbaar. Goh, wat hebben we een kou geleden. Maar ja, het heeft wel een schitterend, waarheidsgetrouw document opgeleverd."

De chauffeur van het busje vol kermende renners kende hij, zegt Van der Velde, dat was Antonio, zijn voormalige masseur in Italiaanse dienst. "Eenmaal beneden parkeerde Antonio het busje achter een boerderij en iedereen sprong eruit. Ik was de enige die aarzelde. Antonio riep: ga eruit, ga eruit! Ik dacht: ja, dat kan niet, ik ben toch afgestapt? Later bleek dat er wel zestig renners met de bus naar beneden waren gekomen. Toch maar goed dat ik weer ben opgestapt. Alleen Rolf Sörensen was na afloop erg boos. Hij stond tweede in het puntenklassement en was wél in de sneeuw naar beneden gereden. Hij vond het niet eerlijk. Maar de jury zag het door de vingers. En terecht."

Ja, Van der Velde weet het, áls hij zijn armstukken en regenjasje niet had weggegooid, aan het begin van de klim, dan had ie de etappe wellicht ‘overleefd’. "Maar as is verbrand hout," zegt hij. "As ik het zo had gedaan, as ik het zus had gedaan, maar zo werkt het niet hè? Weet je wat ik dacht, toen ik boven kwam? Niemand gaat mij nog terugpakken vandaag, ik was immers één van de betere dalers in het peloton. Ik kon die wedstrijd niet meer verliezen, maar de natuur was sterker dan ik, laten we het daar maar op houden." 

"Ik vind het nog altijd jammer dat ik die etappe niet heb gewonnen, echt jammer, maar het maakt voor de hele heroiek er omheen blijkbaar niet uit. Breukink zegt ook nog altijd: ik heb die dag toch gewonnen? Maar dat weet blijkbaar niemand meer. Daar lachen we nog altijd mee. Waar we ook komen, we zullen er altijd aan herinnerd worden. Als ik weleens een lezing geef, dan gaat het over de Tour, de Giro, de paarse trui én de rit in de sneeuw. Altijd! Dat blijft." 

"Nee, dat vind ik helemaal niet hinderlijk. Integendeel zelfs. Ik verdien er, met die lezingen, nog steeds een leuk zakcentje mee. Dat is toch ongelooflijk, dertig jaar later?” Eind dit jaar maakt Van der Velde deel uit van een wielerclinic in Italië, dan gaat hij weer de Stelvio, de Gavia en de Umbriapass op. Vertwijfeld: "Ik snap nog steeds niet helemaal waarom ik mezelf dat aan ga doen… Het is best een extreem plan."

Van der Velde raakte nog tijdens zijn actieve carrière verslaafd aan amfetamine, belandde op het inbrekerspad en in de gevangenis; het is geen onderwerp waar hij graag over praat want die periode heeft hij afgesloten, zegt hij. “Het was een soort vlucht,” wil Van der Velde er nog wel over kwijt. "Een vlucht ergens naartoe. Ik kon het steeds moeilijker opbrengen om te trainen. Om het huis uit te gaan. Dan ga je iets anders zoeken en kom je verkeerde mensen tegen. Dat is een beetje een zwak punt van mezelf geweest." 

"Achteraf had ik het natuurlijk beter niet kunnen meemaken, maar het heeft me wel een beter mens gemaakt. Het heeft me weer met twee benen op de grond gezet. L‘Uomo di Gavia is ook maar een gewone boerenlul op de hoek van de straat. En niet anders."

Het hele interview met Johan van der Velde? 

Dit vind je in onze Giro-special. Die ligt in de winkel bij jou in de buurt, maar je kunt hem ook online bestellen. Dat doe je hier, voor maar €6,99!

Heb jij aan alleen de Giro-special niet genoeg en wil je ook de Tour-special en Vuelta-special/Tour-terugblik lezen? Profiteer dan van ons Grote Ronden-abonnement (klik hier!). Veel leesplezier!